Câu chuyện huyền thoại và sự tích hoa Pơ Lang vùng Tây Nguyên hay còn gọi là hoa Gạo, hoa Mộc Miên được già làng người Giá Rai kể lại :
Thủa xưa, Trời (người đứng đầu là Yang/Giàng) và đất còn chưa quá cách biệt, vùng Tây Nguyên này có 1chàng trai nghèo và cô sơn nữ xinh đẹp yêu nhau. Nhưng trận lũ đã cuốn phăng đi tất cả và chàng trai dựng cây nêu để lên hỏi chuyện Yang /trời. Ngày ra đi, chàng buộc vào tay cô gái băng vải đỏ, cùng lời thề thủy chung. Nhưng rồi, vì xứ của Yang /trời thiếu người nên Yang giữ chàng trai ấy lại, và hạ lệnh nâng bầu trời xa khỏi mặt đất để người hạ giới không lên được nữa. Chàng trai nhớ người yêu khóc như mưa.
– Người yêu của chàng trai chờ mong mãi chẳng thấy chàng về. Ngày nào nàng cũng trèo lên cây nêu để đợi. Một ngày của tháng 3, khi nắng chan hòa và khắp nơi rộn rã ching chiêng lễ hội, Yang trời nhìn thấy cô gái buồn bã đứng trên cây nêu mới hỏi chuyện. Biết chuyện, Yang trời đã cho cô một điều ước. Cô sơn nữ đã ước rằng Yang hãy biến cây nêu thành một loài cây và băng vải đỏ hẹn ước kia thành bông hoa để người yêu có thể nhận ra. Sau khi Yang biến điều ước của nàng thành sự thật, cô gái đã trèo lên cây rồi gieo mình xuống đất nơi gốc cây. Người dân sống trong vùng đặt tên là cây Pơ Lang, hoa đỏ là hoa Pơ lang…
– Chuyện tình buồn cứ thế lan đi, hết buôn làng này đến buôn làng khác. Ai cũng thương cũng tiếc cho mối tình đẹp mà không thành. Và từ đó, chẳng biết vì sao loài cây Pơ Lang ấy mọc lên khắp nơi ở Tây Nguyên.
– Mhững ngày đầu Xuân, trên miền đất có cây Pơ Lang được Trời cho hoa nở rực với màu đỏ chứa đầy yêu thương không bao giờ vợi tắt. Trên mặt đất gió bụi, những cánh hoa đã rụng vẫn cố hửng lên sắc thắm cuối cùng trong nhiều ngày..Những người yêu nhau, nhớ nhau vẫn hay nhặt những cánh hoa này về, ấp ủ như gửi gắm lời thề với người mình yêu.
* Thời kháng chiến chống Mỹ, nhạc sĩ Đức Minh có ca khúc. Em là hoa Pơ Lang”;
* Ngày nay, theo các nhà khoa học: cây hoa Pơ lang còn có tên gọi là hoa Gạo (theo người Việt); hoa Mộc Miên (âm Hán Việt theo Hoa ngữ).
Cây Pơ Lang thuộc họ gạo có gai và bạnh vè ở góc. Lá kép chân vịt mọc so le. Hoa Pơ Lang màu đỏ kết thành chùm có đặc điểm là nở trước khi ra lá, quả nặng to. Hạt có nhiều lông như sợi bông. Đây là loài thực vật phổ biến rất thích hợp với thổ nhưỡng vùng Tây Nguyên
* (Tr Chân – PHH sưu tầm và chỉnh lý Dân tộc & phát triển)
