Phương pháp tăng cường hiệu quả kinh tế MPE hay còn gọi Phương pháp Kiểm soát và khuyến khích giảm giá thành sản phẩm dưới thời Stalin đã giúp cho nền kinh tế Liên Xô có những bước tiến mạnh mẽ
1. Mở đầu
Năm 1939, một phương pháp mới để tăng hiệu quả kinh tế đã được phát triển ở Liên Xô. Phương pháp này được gọi là Phương pháp tăng cường hiệu quả kinh tế MPE hay Phương pháp Kiểm soát và khuyến khích giảm giá thành sản phẩm MPE được sử dụng trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế Liên Xô. Phương pháp MPE có hiệu quả cả lẫn trong nền kinh tế XHCN và TBCN. Nhưng đối với nền kinh tế XHCN, khi áp dụng trong điều kiện không có khủng hoảng kinh tế theo chu kỳ thì hiệu quả này sẽ tăng vượt bậc. Năm 1955, Nhật Bản đã vay mượn phương pháp MPE, điều này đã góp phần giúp nền kinh tế Nhật tăng trưởng nhanh chóng, nhưng đồng thời cũng trong năm 1955, Liên Xô dưới thời Khrushchev từ bỏ phương pháp MPE. Phương pháp MPE đã mang lại cho nền kinh tế Liên Xô từ 1939 – 1955 tốc độ phát triển mạnh mẽ, nhưng từ 1955 trở đi, đặc biệt là sau Cải cách kinh tế 1957, nền kinh tế Liên Xô có dấu hiệu đi xuống. Và sau đó, lần đầu tiên sau Nội chiến Nga, Liên Xô đã biết khủng hoảng kinh tế là gì.
Vào mùa thu 1991, tại Học viện Lao động và xã hội Moskva, một chuyên đề kinh tế ca ngợi về “Điều kỳ diệu Nhật Bản” của một nhà kinh tế Mỹ gốc Nga đã được tổ chức, cũng tại đây tỷ phú Nhật Bản Herosi Terawama (dịch từ tiếng Nga) đã tham dự và phát biểu trả lời một số nhà kinh tế Liên Xô:
“Ngài đã không nói về điều chính yếu. Về vai trò hàng đầu của các ngài (Liên Xô) đối với thế giới. Năm 1939, người Nga các ngài rất thông minh, còn người Nhật (phát xít) chúng tôi rất ngu ngốc. Vào năm 1949, thậm chí các ngài còn thông minh hơn, còn chúng tôi vẫn là kẻ ngốc. Năm 1955, chúng tôi tỉnh ngộ và các ngài (Liên Xô) lại hóa thành những đứa nhóc 5 tuổi. Toàn bộ hệ thống kinh tế của chúng tôi gần như được sao chép từ nước các ngài (mô hình Stalin), với sự khác biệt duy nhất là chúng tôi có CNTB, có các nhà sản xuất tư nhân và chúng tôi không bao giờ đạt được mức tăng trưởng hơn 15%, còn các ngài – với chế độ sở hữu công cộng về tư liệu sản xuất – đã đạt 30% trở lên. Tất cả các công ty chúng tôi đều có các khẩu hiệu của các ngài dưới thời Stalin” (цит. по А. Шабалов, «Одиннадцать ударов товарища Сталина», Ростов на-Дону, 1995 г.).
Đại đa số người Nga hiện nay luôn cho rằng nhân dân Liên Xô luôn luôn sống tồi tệ hơn so với các nước phương Tây. Nguyên nhân là phần lớn trong số họ phải sống trong những năm tháng khủng hoảng và trì trệ của nền kinh tế Liên Xô thời Khrushchev và Brezhnev. Còn những người già gần đất xa trời thì họ luôn nhớ về thời Stalin những năm 50, thời gian mà cuộc sống vật chất và đạo đức trên thực tế đã vượt qua cả Mỹ. Và rồi họ cho rằng Khrushchev đến và đã phá nát mọi thứ. Sau những năm 60, nhân dân Xô viết đã không còn có thể nhận ra chính Tổ quốc của họ. Chính tại mô hình mới này, tất cả những đặc điểm tiêu cực nhất đã xuất hiện trong mô hình kinh tế xã hội chủ nghĩa. Mô hình này hoàn toàn không giống mô hình cũ, và nó đã phải sụp đổ vào năm 1991 vì sức nặng của những vấn đề đã được tích lũy trong thời gian dài.
Trong cuộc Cải cách những năm 1955-1960 do Tổng Bí Thư Khrushchev thực hiện, những thay đổi mạnh mẽ đã xảy ra trong toàn bộ hệ thống từ chính trị, đến kinh tế, đến xã hội. Những thay đổi đó đã mở đầu cho sự suy giảm đáng kể về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội, … trong vấn đề kinh tế khi đó, hàng hóa ngày càng ít và kém chất lượng, giá thì lại không ngừng tăng.
2. MPE – Chính sách giảm giá có hệ thống.
Phương pháp MPE là một trong những đặc trưng của nền kinh tế Liên Xô thời Stalin, một cơ chế rất hiệu quả – Kiểm soát và khuyến khích giảm giá thành sản phẩm. Nói theo các nhà kinh tế kế hoạch thì đó là một bộ phận của “kế hoạch hóa giảm giá thành sản phẩm”. MPE Stalin đã cung cấp cái gọi là “Giảm giá hàng năm” cho hàng hóa, vốn rất nổi tiếng thời đấy.
Vậy làm thế nào để thực hiện được?
Đầu mỗi năm, đối với các hàng hóa cơ bản, một mức giá cả đã được ấn đặt cho cả năm (kế hoạch hóa kinh tế 1 năm). Biểu hiện của mức giá cả đó gồm 2 thành phần: chi phí sản xuất và lợi nhuận. Giá cả sản phẩm luôn được ấn đặt cho cả một năm bất kể khi chi phí sản xuất có giảm. Chính vì thế, lợi nhuận sẽ tăng thêm, và tích lũy ngày càng tăng, tùy theo mức độ giảm chi phí sản xuất hoặc thời gian lợi nhuận gia tăng kéo dài. Đến cuối năm, sau khi tổng kết, bắt đầu một chu kỳ kinh tế kế hoạch mới, người ta sẽ giảm giá cả hàng hóa bằng cách tính: giá cả hàng hóa mới = chi phí sản xuất mới (đã giảm) + định mức lợi nhuận % (tính theo CPSX đã giảm hoặc tự đặt).
Cùng với việc giá cả hàng hóa giảm, đồng thời tiền lương (tiền lương thực tế + tiền lương tích lũy) gia tăng do ngân sách Nhà nước càng lớn (phần lớn lợi nhuận được nộp cho NN, NN phân phối lại biểu hiện dưới dạng tiền lương, bảo hiểm, đài thọ,…), thì sức mua của nhân dân đối với hàng hóa sẽ gia tăng, đời sống nhanh chóng cải thiện. Như vậy, mặc dù lợi nhuận thực tế được cắt giảm có chủ ý, song, tổng lợi nhuận năm sau luôn tăng hơn tổng lợi nhuận năm trước và tích lũy XHCN cũng tăng ngày càng tăng, sẽ không ngừng đảm bảo củng cố và phát triển nền kinh tế Xô viết.
– Lấy một ví dụ cho dễ hiểu:
Giả sử một xí nghiệp sản xuất ô-tô. Giả sử chi phí sản xuất một chiếc ô-tô này là 5.000 rub. Giả sử lợi nhuận được xác định ở định mức là 20% mỗi chiếc xe (tức lợi nhuận là 1.000 rub). Thì ta sẽ có giá cả của chiếc xe là: 6.000 rub (chi phí + lợi nhuận).
Bây giờ, để hoàn thành các kế hoạch giảm giá thành sản xuất, Giám đốc cùng các chuyên gia đã sáng tạo ra các cải tiến kỹ thuật làm giảm chi phí sản xuất xuống 2 lần (tức là chi phí còn 2.500 rub).
Do đó, lợi nhuận sẽ tăng khi chi phí sản xuất giảm. Nếu chi phí sản xuất giảm 2.500 rub, thì số tiền đó sẽ được cộng vào lợi nhuận. Lợi nhuận sẽ là 3.500 rub (1.000 rub ban đầu + 2.500 rub). Và vì giá cả sản phẩm được ấn định cho xuyên suốt một năm kế hoạch, do đó lợi nhuận đó sẽ tiếp tục duy trì kết thúc kế hoạch (càng nhiều tháng thì lợi nhuận tích lũy càng tăng) và lợi nhuận còn gia tăng theo số lượng chiếc xe đã bán ra.
Khi bắt đầu vào năm sau (tức kế hoạch mới), chiếc xe sẽ có một giá mới, giá cả sản phẩm = chi phí sản xuất mới (đã giảm) + định mức lợi nhuận % (tính theo CPSX đã giảm). Tức là chi phí sản xuất mới là 2.500 rub. Còn định mức lợi nhuận 20% là 500 rub. Vậy, giá cả mới của một chiếc ô-tô là 3.000 rub. Vì ô-tô đang giảm giá 50% thành còn phân nửa so với cái giá 6.000 rub ban đầu, nhân dân sẽ mua ô-tô nhiều hơn, lợi nhuận sẽ gia tăng theo số lượng xe đã bán ra.
Tuy nhiên, một vấn đề người ta sẽ đặt ra là “lợi nhuận” năm sau sẽ giảm hơn “lợi nhuận” năm trước? Điều đó có đúng hay không?
Thực tế, điều đó hoàn toàn không đúng!
Xem tiếp : Phương pháp tăng cường hiệu quả kinh tế MPE thời Stalin – P2
