Mỹ đà làm ngơ để Trung Quốc chiếm quần đảo Hoàng Sa năm 1974 trong trận Hải Chiến Hoàng Sa năm 1974 do đã đoán rằng cuối cùng chính quyền Sài Gòn miền Nam sẽ thua cuộc chiến ở Việt Nam
Sau trận Hải chiến Hoàng Sa và Trung Quốc chiếm được quần đảo Hoàng Sa, phía Bắc Kinh lập tức điều động thêm 43 tàu chiến đồng thời tăng viện các đơn vị bộ binh đến đến Hoàng Sa để tăng cường phòng thủ. Chính quyền Sài Gòn sau khi mất Hoàng Sã đã cực lực phản đối và trình thư phản đối lên Hội đồng bảo an Liên Hiệp Quốc. Ngoài ra, tổng thống Nguyễn văn Thiệu đã điều các phi đội máy bay F-5 ra Đà Nẵng, ra lệnh hải quân chuẩn bị hạm đội để phản công tái chiếm Hoàng Sa. Tuy nhiên, sau khi thông báo kế hoạch tái chiếm Hoàng Sa cho đại sức quán Mỹ, tổng thống Thiệu đã không nhận được sự ủng hộ do lúc này Mỹ đã hòa hoãn với Bắc Kinh, Thiệu cũng sớm nhận ra rằng Mỹ đã bỏ rơi miền Nam trong cuộc chiến ở Biển Đông và cả cuộc chiến ở Việt Nam
Mỹ làm lành với Trung Quốc, bỏ rơi chính quyền Sài Gòn
Tháng 2 năm 1972, thông qua ngoại trưởng Kissinger, tổng thống Mỹ Richard Nixon đã viếng thăm Bắc Kinh và tại đây, Nixon đã được Chủ tịch Trung Quốc Mao Trạch Đông tiếp đón nồng hậu. Đánh dấu sự thay đổi chiến lược ngoại giao của Mỹ. Tiếp đó vào năm 1973, nhằm tăng cường mối quan hệ, cả Bắc Kinh và Washington cùng mở “văn phòng liên lạc” thực chất là đại sứ quán ở 2 phía. Cuối năm 1973, mặc cho sự phản đối của chính quyền Sài Gòn, Mỹ đã ký kết Hiệp định Paris chấp nhận rút quân khỏi miền Nam Việt Nam
Tháng 10 năm 2011, BBC dẫn các tài liệu mật của Bộ Ngoại Mỹ cho biết sau trận hải chiến Hoàng Sa, Đô đốc Thomas H. Moorer, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ, từng báo cáo với Ngoại trưởng Mỹ lúc bấy giờ là ông Henry Kissinger rằng: “Toàn khu vực đó đều có vấn đề. Trường Sa, Hoàng Sa và các đảo khác đều được xem là vùng lãnh thổ đang tranh chấp. Tôi đã ra lệnh cho binh sĩ và tàu chiến tránh xa khu vực đó”.
Ngày 23 tháng 1 năm 1974, Ngoại trưởng Kissinger nói trong cuộc gặp với ông Hàn Tự, quyền trưởng phái đoàn liên lạc của Trung Quốc tại Washington :
“Mỹ không có lập trường trong việc ủng hộ tuyên bố chủ quyền của Nam Việt Nam tại các đảo này”
Tuy tuyên bố không can dự vào trận chiến Hoàng Sa, nhưng Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) đã được lệnh theo dõi sát sao các diễn biến trên biển Đông. Các tài liệu sau này cho thấy, do Washington vừa nối lại mối bang giao với Bắc Kinh nên chính quyền Mỹ không muốn can thiệp vào tình hình biển Đông
Mỹ gây áp lực với chính quyền Sài Gòn
Chính quyền VNCH ra tuyên cáo vào ngày 14.2.1974 sau khi Trung Quốc chiếm Hoàng Sa.
“Chừng nào còn một hòn đảo thuộc phần lãnh thổ ấy của VNCH bị nước ngoài chiếm giữ bằng bạo lực thì chừng ấy Chánh phủ và nhân dân VNCH còn đấu tranh để khôi phục những quyền lợi chánh đáng của mình”
Tuy nhiên, sau khi thông báo cho Đại Sứ Quán Mỹ nhưng không nhận được sử ủng hộ, tổng thống Thiệu đã không ra lệnh phát động chiến dịch tái chiếm Hoàng Sa do Thiệu sớm nhận thấy rằng, nếu không có sự giúp đỡ của Mỹ, binh sĩ Sài Gòn không đủ sức thắng được Trung Quốc mà còn làm Mỹ phật ý. Ngoài ra, lúc này ông vẫn đang cần Mỹ tiếp tục ủng hộ ở chiến trường Việt Nam
Tuy nhiều tài liệu cho rằng Mỹ làm ngơ để Trung Quốc chiếm quần đảo Hoàng Sa năm 1974 do muốn an toàn rút khỏi chiến trường Việt Nam nhưng thực ta, Mỹ được cho là có một “toan tính” sâu xa hơn khi không can dự vào khu vực Biển Đông. Việt Nam và Trung Quốc đều đi theo con đường XHCN. Việc Washington “làm ngơ” cho Trung Quốc chiếm quần đảo Hoàng Sa tạo ra sự thù địch giữa Hà Nội và Bắc Kinh, dẫn đến sự chia rẻ giữa các nước cộng sản. Sự thật là cho đến nay, giữa Trung Quốc và Việt Nam vẫn còn tồn tại tranh chấp chủ quyền biển đảo tại biển Đông.
