Hoàng Thái Hậu Từ Dụ (Từ Dũ) : người sống qua 10 triều đại vua nhà Nguyễn
Hoàng Thái Hậu Từ D5 (Từ Dũ) là người người đã sống qua 10 đời vua trong số 13 đời vua Triều Nguyễn và được lịch sử ghi nhận là người sống thọ nhất trong số các bà hoàng của chế độ phong kiến Việt Nam.
Cả cuộc đời bà yêu thương dân, hết lòng vì sự hưng thịnh của nước nhà. Tên tuổi của bà được sử sách ghi danh muôn thuở, là bậc mẫu nghi thiên hạ của mọi thời đại. Bà là Hoàng thái hậu Từ Dũ. Mộc bản triều Nguyễn – Di sản tư liệu thế giới còn khắc ghi khá chi tiết hình ảnh người phụ nữ mà ngày nay tên bà được đặt cho bệnh viện phụ sản nổi tiếng ở TP HCM và của cả nước Việt Nam, dó là Bệnh viện Từ Dũ.
Hoàng Thái hậu Từ Dụ hay còn gọi là Hoàng Thái Hậu Từ Dũ có tên húy là Phạm Thị Hằng, sinh ngày 9/5 năm Canh Ngọ (1810) tại Gò Công (nay là huyện Gò Công, tỉnh Tiền Giang). Thuở nhỏ, bà hoàng Từ Dũ nổi tiếng hiếu hạnh, thông minh, làu thông kinh sử, hiền thục, nết na. Năm 14 tuổi, bà được Thuận Thiên Cao Hoàng hậu Trần Thị Đang, mẹ vua Minh Mạng tuyển triệu vào cung để theo hầu Nguyễn Phúc Miên Tông (sau này là vua Thiệu Trị), con trai vua Minh Mạng.
Nổi tiếng thông minh và linh hoạt nên bà được vua Thiệu Trị thương mến. Năm Thiệu Trị thứ 3 (1843), vua sắc phong cho bà Từ Dũ chức Thành phi. Năm Thiệu Trị thứ 6 (1846) bà được tấn phong chức Quý phi. Khi Vua Thiệu Trị tại vị, bà được vua cho phép ngồi sau bức rèm để nghe vua và các quan đại thần bàn việc nước những lúc thiết triều. Vua Thiệu Trị yêu quý bà đến mức không bao giờ gọi tên mà chỉ gọi bà là “Phi”.
Sử triều Nguyễn chép rằng, nhiều khi vua Thiệu Trị ngồi đọc sách đến nửa đêm, bà vẫn bên cạnh vua để hầu hạ. Bà cũng là người thường xuyên khuyên nhủ các cung nữ trong cung hãy chuyên cần công việc. Lúc được ân huệ gì của vua ban, bà không bao giờ tranh giành chọn lựa. Trong cung có ai làm điều sai trái bị vua quở trách bà sẵn sàng chịu tội thay cho.
Đặc biệt, bà sống rất giản dị, cần kiệm, dân dã. Sử chép lại, có hôm vua vào cung thấy nơi bà ngồi có cái quạt, vải sờn, nan gãy… sai người đem đổi vật dụng mới hơn nhưng bà không cho, bà bảo còn dùng được thì dùng, vứt đi uổng, vả lại cái mới thì qua thời gian cũng phải cũ như thế.
Bà là mẹ vua Từ Đức, trở thành Hoàng thái hậu Từ Dụ dưới triều vua Tự Đức năm 1847, cho đến khi băng thệ vào năm 1902 dưới thời vua Thành Thái, thọ 92 tuổi. Ngày 20 tháng 5 năm đó, triều đình cử hành đại lễ an táng bà gần phía sau bên trái Xương Lăng, và có tên là Xương Thọ Lăng. Hiện toàn thể khu lăng này tọa lạc tại chân một dãy núi thấp (núi Thuận Đạo), thuộc làng Cư Chánh, xã Thủy Bằng, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên (nay thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế), cách Kinh thành Huế chừng 8 km
Lễ xong, bài vị của Hoàng Thái Hậu Từ Dũ được thờ ở Biểu Ðức điện trong Xương Lăng, được thờ ở Thế Miếu trong Hoàng thành Huế.
Bà thường được biết đến với tôn hiệu là Từ Dụ hoàng thái hậu (慈裕皇太后) hay Nghi Thiên Thái hoàng thái hậu (儀天太皇太后) hoặc Từ Dụ Bác Huệ Khang Thọ Thái thái hoàng thái hậu (慈裕博惠康壽太太皇太后).
