Còn nhớ khoảng thập niên 60, Saigon đầy xe thổ mộ (xe ngựa), …. xe Lam này còn khá ít, Loại xe có thùng kéo chở được trên 10 người này là hình ảnh thường thấy trên các tuyến đường liên tỉnh về Saigon, ngang nhiên sánh vai cùng những Traction, Citroen, (khởi động máy bằng cây manivelle)…. Năm 1964, trên một tấm lịch tháng có in hình một cô gái người Ý ngồi trên một chiếc xe có hình dáng giống Vespa, nhưng yên và thùng sau dài thòong… Bên dưới tấm ảnh chạy hàng chữ đỏ đậm “LAMBRETTA”…… Báo chí lúc bấy giờ xếp loại này và “Bết-ba” vào hạng “Sì-cút-tơ”, bởi vận ga bằng tay, song trên thực tế thì cả hai cũng sang số bằng tay giống như các loại Mobylette và Sachs….
Khởi đầu, hông thùng xe kéo phía sau có dập nỗi chữ Lambretta, hay Vespa (tùy theo đầu kéo của hãng nào), nhưng dần về sau thì có kèm theo một con số (chắc là dung tích xy-lanh) như “Lambro 150, Lambro 175, Lambro 200, Lambro 500, Lambro 550′ (như trong ảnh III)…. Chính đây là nguyên nhân làm nảy sinh trong tiếng Việt một từ mới về giao thông vận tải : “Xe Lam”.
Tuy ngày càng phổ biến, song có tiền mua một chiếc để chạy chở khách để độ nhật cũng không hẳn là chuyện dễ dàng trong thời buổi chiến tranh….. Năm 1966 – 67, chính phủ Saigon đã tiến hành một chương trình mang tên “Hữu sản hoá” nhằm cung cấp phương tiện hành nghề chuyên chở công cộng cho những ai cần việc làm và cũng để cải thiện đời sống giới thợ thuyền, phát triển hạ tầng cơ sở vận tải … Đợt hữu sản hóa đầu tiên mang tên “Tự chủ” được thực hiện bằng cách cho giới lao động đang cầm lái thuê mượn tiền, và cho trả góp, để mua loại xe mà họ đang sử dụng để kiếm sống (giá rất rẻ)… Những chiếc xe hơi sản xuất tại Nhật như Datsun, Mazda, v..v… được trao cho những tài xế Taxi….. Ngoài màu sơn truyền thống lúc đó là “vàng mui, và xanh dương thân”, còn được in thêm hàng chữ “Hữu sản hóa, đợt Tự chủ” lên hai bên hông xe,…. Những chiếc Taxi “mới” này đã hòa vào với giòng xe Renault 4, Renault 8, (như trong hình I của Nta522 huynh đài) hoặc Dauphine hay Simca (của Pháp) trước đó để làm thành một thí dụ khá sinh động cho hình ảnh Hòn ngọc Viễn Đông…. Xe Lam cũng vậy, nhưng trong giới này còn có một loại xe khác, có cửa hông ở phần chở khách (chỉ một cửa lên xuống, hình như cũng sản xuất tại Ý), có mái che gấp lại được, song về sau thì mất hẳn vì số lượng không nhiều, và phụ tùng thay thế cũng hiếm so với loại thường thấy…. Loại xe này về sau tại hạ nhìn thấy ở Thái Lan vào năm 1995, và nghe người ta nói nó là xe “Tuktuk”, bởi âm thanh của tiếng máy phát ra.
Hình ảnh những con ngựa gầy còm gò lưng kéo theo một thân xe trên có những quang gánh và những người khách chen chúc trên chiếc chiếu rách lót dưới sàn đã là một kỷ niệm khắc sâu vào ký ức của những người Saigon nay đã trở thành những cụ ông cụ bà, cũng như những người đã trở về với cát bụi…. Bản thân người viết bài này nay vẫn thấy bồi hồi khi nhớ lại âm thanh tiếng lóc cóc của móng ngựa khua trên đường, những cái lắc lư qua lại của người ngồi trên xe, tiếng “Brrrrrr…” giật cục của ông Xà ích già mỗi khi ghì dây cương cho ngựa dừng lại để người khách nào đó xuống… rồi lại “ra roi” quất “trót” trong không khí một cái để con vật còm cõi tiếp tục mệt nhọc dấn bước….
